مقدمه

دين از حقايقي است كه از عرصه هاي گوناگون انساني حضور جدي دارد و دين پژوهي نيز متناظر با اين عرصه ها ، شاخه هاي عديده اي يافته است. روانشناسي دين، يكي از شاخه هاي مهم دين پژوهي است كه با دين ورزي و دينداري ربط و نسبت وثيق دارد.

روان شناسي دين، به بررسي پديده ي دينداري از منظر روان شناسي مي پردازد و درصدد توصيف وتبيين عوامل و زمينه هاي دينداري، ابعاد آن، نجش و اندازه گيري دينداري و آثار و پيامدهاي آن در زندگي فردي و اجتماعي است. روان شناسي، از همه ي توان و اندوخته علمي خود در بررسي دينداري بهره مي برد و با استفاده از روشهاي پژوهش پيشرفته، پايدارهاي ديني را زير ذره بين علمي قرار مي دهد. به همين دليل مي توان روان شناسي دين را، يكي از شاخه هاي روان شناسي نيز دانست.

امروزه در انجمن روان شناسي امريكا، بخش مستقلي به روان شناسي دين اختصاص يافته است و نشريات علمي، پايگاه هاي اينترنتي و همايشهاي مستقل ويژه اي به اين موضوع مي پردازند و توجه به آن، به گونه اي افزايش يافته است كه به عنوان يك درس رسمي در بسياري از دانشگاهها ي معتبر دنيا جايگاه خود را يافته و حتي در برخي از موسسات علمي، رسته اي تخصصي به شمار مي آيد.

در عين حال، در ايران اين موضوع چنانكه بايد و شايد جايگاه مناسبي ندارد و حتي يك كتاب معتبر علمي تأليفي با ترجمه اي در اين موضوع در بازار نشريه چشم نمي خورد. البته مقالات متعددي در اين زمينه و موضوعات وابسته وجود دارد و برخي همايشها و نشستهاي علمي نيز به اين مسئله اختصاص يافته است. اين در حالتي است كه پس از انقلاب اسلامي، با توجه به حضور بيشتر دين در متن زندگي مردم، ضرورت بررسي علمي دينداري دوچندان شده و نهادهاي گوناگون دولتي و غيردولتي، تغيرات و نوسانات دينداري آحاد مردم را در دستور كار خود قرار داده اند. بديهي است پيمايش و سنجش دينداري نيز بدون توجه به مباني نظري كه بخش مهمي از آنها در روانشناسي دين بحث مي شود، نارسا و بي بنيان است.

تعريف روانشناسي دين

پيدايش دين در زندگي انسانها چگونه بوده است؟ آيا افراد مذهبي داراي نوع خاصي از شخصيت هستند؟ آيا دينداري، باعث رضايت بيشتر افراد از زندگي مي شود و موفقيت زيادتر آنان را در ازدواج، شغل و غيره تضمين مي كند؟ آيا متدينان از سلامت جسمي و بهداشت رواني بيشتري برخوردارند؟ آيا دينداري بر كاهش جرم و جنايات و اعمال خلاف ديگر، و نيز افزايش حس نوع دوستي، كمك به ديگران و كارهاي خيريه تأثير دارد؟ چگونه مي توان دينداري را در افراد اندازه گيري كرد؟ و اصولاً دينداري چه ابعادي دارد؟