تحليلي پيرامون پديديه اعتياد

تحليلي پيرامون پديده اعتياد يكي از معضلات عمده جهاني در حال حاضر مسئله اعتياد است. اعتياد عامل بروز بسياري از آسيبهاي اجتماعي و نابسامانيهاي خانوادگي و فردي است. سازمان بهداشت جهاني ( 1999) مساله مواد مخدر را اعم از توليد، انتقال، توزيع ومصرف را در كنار سه مساله جهاني ديگر يعني توليد و انباشت سلاحهاي كشتار جمعي، آلودگي محيط زيست، فقر وشكاف طبقاتي، از جمله مسائل اساسي شمرده است كه حيات بشري را در ابعاد اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و سياسي در عرصه جهاني مورد تهديد و چالش جدي قرار مي دهد آمار رو به افزايش مصرف مواد مخدر در دنيا به حدي است كه يكي از سم شناسان معروف دنيا به نام " لودوينگ" مي گويد: " اگر غذا را مستثني كنيم، هيچ ماده اي در روي زمين نيست كه به اندازه مواد مخدر اين چنين آسان وارد زندگي ملت ها شده باشد. در حال حاضر نيز در كشور ما مصرف مواد مخدر افزايش داشته و زمينه هاي بروز آسيبهاي اجتماعي متعددي را فراهم نموده كه درادامه به آنها اشاره مي كنيم.‏ تعريف اعتياد واژه اعتياد از نظر لغوي، اسم مصدر عربي از ريشه " عاد " است كه در فرهنگ لغت معين، به مفهوم عادت كردن و خوگرفتن مي باشد. در فرهنگ نامه دهخدا، اعتياد به مفهوم" پياپي خواستن چيزي " آمده است. سازمان ملل متحد (1950) اعتياد را اين گونه تعريف كرده است: " اعتياد، مسموميت حاد يا مزمني است كه براي شخص يا اجتماع زيان بخش مي باشد و از طريق استعمال داروي طبيعي يا صنعتي ايجاد مي شود. به طور كلي چند ويژگي در خصوص اعتياد به مصرف مواد مخدر ذكر شده است:‏ ‏- احساس نياز شديد به ادامه استعمال دارو و تهيه آن از هر طريق ممكن.‏ ‏- وجود علاقه شديد به افزايش مداوم ميزان مصرف دارو.‏ ‏- وجود وابستگي رواني و جسماني به آثار دارو،‌ به طوري كه دراثر عدم دسترسي به آن، علائم وابستگي رواني و جسماني در فرد معتاد هويدا مي شود.‏ بر اساس تعاريف فوق، معتاد كسي است كه از راههاي گوناگون نظير خوردن، دود كردن يا استنشاق، يك يا چند ماده مخدر را باهم وبه صورت مداوم مصرف مي كند و درصورت قطع آن، با مسائل جسماني، رفتاري يا هردوي آنها مواجه مي شود.‏ علل و عوامل گرايش به اعتياد اعتياد معضلي است چندوجهي كه علل و عوامل متعددي در بروز و شيوع آن موثر مي باشند. در اين ميان از عوامل فردي و خانوادگي در سطح خرد و عوامل اجتماعي، اقتصادي و سياسي در سطح كلان مي توان نام برد. براي تبيين اعتياد در سطح كلان به عوامل ساختاري ونارسائي بخشهاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي وسياسي جامعه از جمله مسئله شكاف طبقاتي، نابرابري واحساس محروميت نسبي در حوزه اقتصادي، شكاف ميان دولت وملت، ناكارآمدي مديران، آشفتگي اجتماعي و بحران هويت در حوزه اجتماعي و فاصله ارزشها وهنجارها با عدم انطباق ميان اهداف و امكانات، تعارض ارزشها در حوزه فرهنگي و غيره ... توجه مي شود. ‏ در سطحي پايينتر كه بيشتر مورد نظر روانشناسان اجتماعي است، بر محيط نزديك و بلافصل افراد، روابط افراد، روابط فرد درارتباط با گروههاي اجتماعي مانند خانواده، مدرسه ، همسالان و ... و نقش آنها در در فراهم كردن زمينه گرايش مستقيم وغير مستقيم فرد به سوي اعتياد اشاره مي شود. در اين زمينه " كارسون" معتقد است عملكرد خانواده و روابط حاكم برآن، بستري براي گرايش افراد خانواده به اعتياد است. هنچنين اعتياد يكي از اعضاي خانواده، عامل فشارآور بالقوه اي است كه مي تواند اثرات نامطلوبي ايجاد كند. زماني كه والدين، مبادرت به انجام رفتار مخاطره آميز كنند به عنوان الگو، تاثير مستقيمي بر فرزندان خواهند داشت. دوستان و همسالان نيز تاثير زيادي برروي همديگر دارند، لذا زماني كه فرزندان عضو گروههايي مي شوند كه انجام رفتارهاي مخاطره آميز و از جمله اعتياد را تشويق كرده و شجاعت بدانند، اين رفتارها در افراد افزايش خواهد يافت. ‏ در سطح فردي نيز بر شخصيت و ويژگيهاي فردي، عوامل انگيزشي، گذشته فرد،‌ انواع مشكلات جسماني، رواني و رفتاري فرد، ضعف ايمان و اراده، ترس و اضطراب، تنهايي و افسردگي، كنجكاوي و كسب تجربه، غرائز جنسي و باورهاي نادرست نسبت به اثرات مثبت مواد مخدر نظير انرژي زائي، كاهش درد و غيره ... توجه مي شود. در تحقيقات متعدد ميان اعتياد با زمينه هاي شخصيتي افراد همبستگي وجود دارد و هرچقدر افراد از عزم و اراده قوي برخوردار باشند، به همان نسبت در برابر رفتارهاي انحرافي ديگران از قبيل بستگان، دوستان و آشنايان مقاومت مي نمايند و از ارتكاب آن دوري مي كنند. در حالي كه افراد سست