تعريف و موضوع روانشناسي پرورشي

روانشناسي پرورشي شاخه اي از علم روانشناسي است كه هدف آن كمك به پرورشكاران در برخورد درست با مسائل پرورشي است. روانشناسي يكي از شاخه هاي علوم تجربي است كه مانند ديگر اعضاي خانواده علوم تجربي يافته هايش را از راه مشاهده كسب مي كند. روانشناسي را به عنوان علم مطالعه رفتار و فرآيندهاي شناختي و ذهني زيربناي رفتار تعريف كرده اند.

پرورش به جريان يا فرآيندي منظم و مستمر گفته مي شود كه هدف آن هدايت رشد جسماني و رواني، يا به طور كلي هدايت رشد همه جانبه شخصيت پرورش يابندگان در جهت كسب و درك معارف بشري و هنجارهاي مورد پذيرش جامعه و نيز كمك به شكوفا شدن استعدادهاي آنان است. كارآموزي به دوره هاي كوتاه مدت با هدف ايجاد و گسترش مهارتهاي خاص گفته مي شود. بنابراين ، در قياس با پرورش كه هدفهاي بسيار كلي و جامع دارد، هدفهاي كارآموزي جزيي تر و دقيق ترند.

آموزش به فعاليتهايي گفته مي شود كه به منظور آسان كردن يادگيري از سوي آموزگار يا معلم طرح ريزي مي شود و بين آموزگار و يك يا چند يادگيرنده به صورت كنش متقابل جريان مي يابد.

يادگيري فرآيند ايجاد تغيير نسبتاً پايدار در رفتار يا توان رفتاري است كه از تجربه ناشي مي شود و نمي توان آن را به حالتهاي موقتي بدن مانند آنچه بر اثر بيماري، خستگي، يا داروها ايجاد مي شود نسبت داد. در مقايسه تعريفهاي آموزش و يادگيري با يكديگر مي توان اين گونه نتيجه گرفت كه يادگيري هدف و آموزش وسيله رسيدن به اين هدف است.

در جديدترين تعريف روانشناسي پرورشي و تعريفي كه بيشتر از بقيه مورد پذيرش صاحب نظران قرار گرفته است روانشناسي پرورشي يكي از شاخه هاي مستقل علم روانشناسي به حساب آمده كه داراي روشها و نظريه هاي خاص خودش است. موضوعات اصلي روانشناسي پرورشي يادگيري آموزشگاهي و آموزش هستند.

الگوي عمومي آموزش معرف فعاليتهاي اصلي معلم در تداركات و كاربست فعاليتهاي آموزشي است. اين الگو شامل چهار مرحله زير است:

مرحله‌1: پيش از عمل آموزش، انتخاب و تدوين هدفهاي آموزشي، تعيين‌ويژگي‌هاي ورودي يادگيرندگان، سنجش آغازين، و در صورت لزوم اجراي آموزش ترميمي.

مرحله 2: پيش از عمل آموزشي و ضمن آن، مراجعه به روانشناسي يادگيري و انگيزش و استفاده از آن براي بهبود فرآيند ياديگري- آموزش.

مرحله 3: عمل آموزش، انتخاب و كاربست روشها و فنون مناسب آموزشي.

مرحله 4: پس از عمل آموزش، تهيه و اجراي روشهاي مناسب ارزشيابي از ميزان يادگيري يادگيرندگان.

هدفهاي كلي يا غايتهاي پرورشي معمولاً با توجه به طرح هفت مرحله‌ اي
«رالف تايلر»‌انتخاب مي‌شوند.در اين طرح سه منبع انتخاب هدف با عنوانهاي دانش‌آموز، جامعه، و موضوع درسي و دو ملاك گزينش هدف با نامهاي فلسفه و روانشناسي پرورشي وجود دارند. پس از گزينش و تدوين هدفهاي كلي يا غايتهاي پرورشي بايد آنها را با استفاده از روش پيشنهادي از جمله روش ميگر به نام تحليل غايت به هدفهاي دقيق آموزشي تبديل كرد. غايتهاي پرورشي بياناتي هستند كلي و غايي كه قصد و منظور نهادهاي پرورشي يك جامعه را نشان مي دهند. در مقابل، هدفهاي آموزشي قصد و منظور معلم را از آموزش مطالب درسي به نحوي دقيق و مشخص نشان مي دهند.

رابرت ميگر پيشنهاد مي كند كه معلم در نوشتن هدفهاي آموزشي خود آنها را به صورت رفتاري يعني در قالب عملكردها و رفتارهاي قابل مشاهده و قابل اندازه گيري يادگيرنده بنويسد. او همچنين مي گويد در بيان اين نوع هدفهاي رفتاري بهتر است هم شرايط يا موقعيتهاي عملكرد و هم ملاكهاي ارزشيابي از عملكرد منظور شوند. به اين گونه هدفهاي آموزشي، هدفهاي رفتاري كامل گفته مي شود.

علاوه بر ميگر، نورمن گرانلاند نيز براي تهيه هدفهاي آموزشي روش ويژه اي را پيشنهاد داده است. او گفته است ابتدا هدفها را به صورت نسبتاً كلي و غير رفتاري بنويسيد. بعد با فهرست كردن نمونه رفتارهايي كه نشان مي دهند يادگيرنده به هدف مورد نظر رسيده است هدفهاي دقيق را مشخص كنيد.

گانيه، بريگز، و ويگر نيز براي نوشتن هدفهاي دقيق آموزشي ‌روشي را پيشنهاد داده‌اند كه شامل پنج قسمت زير است:1- عملي كه يادگيرنده بايد انجام دهد؛ 2- مفعول يا موضوع اين عمل؛ 3- موقعيتي كه در آن اين عمل بايد انجام شود؛ 4- ابزارهاي انجام عمل يا موانع موجود بر سر راه آن؛ و 5- صلاحيت يا قابليتي كه قرار است آموخته شود.

هدفهاي آموزشي داراي انواع مختلف هستند: پاياني يا نهايي ، واسطه اي يا بين راه، و ورودي. هدفهاي پاياني يا نهايي به خودي خود داراي ارزش اند، هدفهاي واسطه اي يا بين راه به خودي خود ارزشمند نيستند و تنها به اين سبب كه يادگيرنده را در رسيدن به هدفهاي نهايي كمك مي كنند مفيدند. هدفهاي ورودي كه به آنها رفتارهاي ورودي نيز گفته مي شود به اطلاعات و مهارت هاي قبلي يادگيرنده كه براي يادگيري محتوا و هدفهاي درس تازه پيش نياز به حساب مي آيند گفته مي شود.

علاوه بر سه نوع بالا، دو نوع ديگر هدف آموزشي با نام هدفهاي فرآيندي و هدفهاي فرآورده اي وجود دارند. هدف فرآيندي به كوششها و فعاليتهايي گفته مي شود كه يادگيرنده براي رسيدن به هدفهاي فرآورده اي انجام مي دهد، و هدف فرآورده اي به بازده يا نتايج اين كوششها اشاره مي كند.